Μεσογειακή Φώκια Μοναχός – Monachus monachus

Η μεσογειακή φώκια μοναχός (Monachus monachus), είναι το ένα από τα δύο εναπομείναντα είδη φώκιας μοναχού της οικογένειας των φωκιδών. Κάποτε ήταν εξαπλωμένη σε όλες τις ακτές της Μεσογείου, της Μαύρης Θάλασσας και του ανατολικού Ατλαντικού. Σήμερα, με αριθμό μικρότερο από 600 ζώα, συγκαταλέγεται στα σπανιότερα και πλέον απειλούμενα ζωικά είδη του πλανήτη και χαρακτηρίζεται ως κρισίμως κινδυνεύον (CR-Critically endangered) με αφανισμό από την Διεθνή Ένωση Προστασίας της Φύσης(IUCN). Ο μισός περίπου πληθυσμός, γύρω στα 250-300 άτομα, ζει στην Ελλάδα. Αν και η επιστημονική της ονομασία, Monachus monachus, μπορεί να παραπέμπει στη μοναχικότητα, το όνομά της στην πραγματικότητα το οφείλει στις χαρακτηριστικές δίπλες που κάνει ο λαιμός της και θυμίζουν το ράσο των καπουτσίνων μοναχών. Η εμβληματική για τη θάλασσά μας Μεσογειακή φώκια, είναι ένα ντροπαλό, παράκτιο ζώο με ιδιαίτερη αγάπη σε υποβρύχιες σπηλιές και απομονωμένες παραλίες, καθώς εκεί γεννά και θηλάζει τα μικρά της.

Μπορεί να κολυμπήσει πολύ μεγάλες αποστάσεις μέσα σε λίγες εβδομάδες ή μήνες, ενώ καταδύεται στα 170 μέτρα, αναζητώντας ψάρια και κατά κύριο λόγο χταπόδια, που είναι η αγαπημένη της τροφή. Μεταξύ των αρσενικών και των θηλυκών ατόμων του είδους υπάρχουν χαρακτηριστικές μορφολογικές διαφορές. Τα ενήλικα αρσενικά είναι κατά μέσον όρο λίγο μεγαλύτερα και βαρύτερα από τα θηλυκά. Εκτός του μεγέθους, διαφορές εντοπίζονται και στον χρωματισμό του τριχώματος, με τα θηλυκά να εμφανίζουν χρωματισμούς που ποικίλουν μεταξύ του καφέ-μπέζ και γκρι-ασημί με πιο ανοιχτόχρωμες κοιλιές. Τα αρσενικά είναι σκούρα γκρι έως μαύρα με μια ευδιάκριτη άσπρη κηλίδα στην κοιλιά τους. Τα νεογέννητα άτομα έχουν μήκος έως 1 m και ζυγίζουν 15-18 kg. Το δέρμα τους καλύπτεται από μακρύ τρίχωμα μήκους έως 1,5 cm, χρώματος σκούρου καφέ έως μαύρου. Το είδος μπορεί να ζήσει έως και 30 χρόνια. Στις μέρες μας, η κατανομή του εν λόγω είδους έχει περιοριστεί σημαντικά.

Η μεσογειακή φώκια ζει πλέον σε διάφορους γεωγραφικά απομονωμένους πληθυσμούς: Ο συνολικός πληθυσμός υπολογίζεται σε λιγότερα από 600 ζώα διεσπαρμένα σε τέσσερις απομονωμένους θύλακες στα νησιά Μαδέρα (25-35 άτομα), στο Λευκό Ακρωτήριο της Μαυριτανίας (130 άτομα) στον Ατλαντικό, στις Μεσογειακές ακτές Μαρόκου και Αλγερίας και στην Ανατολική Μεσόγειο (Αιγαίο και Ιόνιο Πέλαγος). Μόνο δύο από τους θύλακες μπορούν να θεωρηθούν βιώσιμοι: ο ένας στο Αιγαίο Πέλαγος που αριθμεί περίπου 300 φώκιες στην Ελλάδα (στις Β. Σποράδες, την Κίμωλο και την Κάρπαθο)και 100 στην Τουρκία. Ο άλλος στο Λευκό Ακρωτήριο, στην Μαυριτανία με 130 φώκιες. Οι δύο αυτές θέσεις βρίσκονται στα δύο ακραία σημεία της περιοχής εξάπλωσης της φώκιας και είναι αδύνατη η όποια επικοινωνία και ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ τους και ο εμπλουτισμός του γενετικού τους υλικού. Όλοι οι υπόλοιποι πληθυσμοί αριθμούν λιγότερα από 50 άτομα. Στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται για σκόρπιες ομάδες μέχρι 5 ατόμων.Τέτοιοι μικροί πληθυσμοί υπάρχουν στην Μαδέρα (περίπου 30 άτομα) και στα νησιά Ντεζέρτας στον Ατλαντικό, στην Κιλικία, στο Ιόνιο Πέλαγος.

ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ:
Xαρακτηρίζεται ως κρισίμως κινδυνεύον (CR-Critically endangered) με αφανισμό από την Διεθνή Ένωση Προστασίας της Φύσης (IUCN red list of species). Στην Ελλάδα η μεσογειακή φώκια προστατεύεται από το Π.Δ. 67/1981. Το 1992 ιδρύθηκε το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου Βορείων Σποράδων, με έναν από τους κύριους σκοπούς του την προστασία του τοπικού πληθυσμού του είδους στην περιοχή. . Η μεσογειακή φώκια περιλαμβάνεται ως είδος προτεραιότητας στα παραρτήματα ΙΙ και IV της Οδηγίας των Οικοτόπων (92/43/ΕΟΚ). Το είδος συμπεριλαμβάνεται επίσης στα παραρτήματα Ι/ΙΙ της Σύμβασης της Βόννης, στο παράρτημα ΙΙ της Σύμβασης της Βέρνης, στο παράρτημα ΙΙ του Πρωτοκόλλου για Περιοχές Ειδικής Προστασίας και Βιοποικιλότητα της Σύμβασης της Βαρκελώνης και στη Σύμβαση CITES.

ΑΠΕΙΛΕΣ:
Το γεγονός ότι στην Ελλάδα ζει και αναπαράγεται ο μισός από τον εναπομείναντα πληθυσμό σε παγκόσμιο επίπεδο , καθιστά επιτακτική την συγκέντρωση και συντονισμό των προσπαθειών για τη διάσωση του είδους στον ευρύτερο Ελλαδικό χώρο, συμπεριλαμβανομένου του Ιονίου Πελάγους ή μέρους αυτού. Οι κύριες απειλές για την μεσογειακή φώκια στην Ελλάδα σχετίζονται κυρίως με τις ανθρώπινες δραστηριότητες και είναι οι εξής:
• Ηθελημένη θανάτωση: Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των νεκροψιών που έχουν πραγματοποιηθεί σε φώκιες που εκβράστηκαν από τις Ελληνικές ακτές τα τελευταία 25 χρόνια, η θανάτωση από τον άνθρωπο παραμένει η κύρια απειλή, κυρίως για τα ενήλικα άτομα του είδους. Έτσι, το ποσοστό θνησιμότητας από ηθελημένες θανατώσεις στα ενήλικα ζώα, φτάνει το 50%.
• Η τυχαία παγίδευση σε αλιευτικά εργαλεία, όπως άλλωστε συμβαίνει και για τα υπόλοιπα θαλάσσια θηλαστικά της Μεσογείου. Ο θάνατος φωκών από παγίδευσή τους σε αλιευτικά εργαλεία παραμένει ένα ιδιαίτερα σημαντικό πρόβλημα στις περισσότερες περιοχές εξάπλωσης του είδους. Συνήθως οι φώκιες παγιδεύονται σε στατικά δίχτυα που χρησιμοποιούνται ευρέως στην παράκτια αλιεία. Το ποσοστό θνησιμότητας από τυχαία παγίδευση σε αλιευτικά εργαλεία, φτάνει στα νεαρά άτομα του είδους το 46%.
• Η υπεραλίευση, είτε με νόμιμα είτε με παράνομα μέσα είναι ένας ακόμη παράγοντας που επηρεάζει το είδος. Η υπερεκμετάλευση των θαλάσσιων πόρων στην πάροδο των χρόνων, είχε ως αποτέλεσμα την μείωση των διαθέσιμων ιχθυοαποθεμάτων και συνεπώς της διαθέσιμης τροφής, γεγονός που επηρεάζει άμεσα τον ρυθμό ανάπτυξης, την αναπαραγωγή και την βιωσιμότητα της μεσογειακής φώκιας.

ΟΜΑΔΕΣ ΣΤΟΧΟΥ:
Ερασιτέχνες και επαγγελματίες αλιείς στην θαλάσσια περιοχή του Ιονίου Πελάγους, ιδιοκτήτες σκαφών αναψυχής ή ξενάγησης της ευρύτερης θαλάσσιας περιοχής (με έμφαση στις θαλάσσιες σπηλιές του Εσωτερικού Αρχιπελάγους του Ιονίου ,θαλάσσια περιοχή Natura 2000 με κωδικό GR2220003 Μεγανήσι-Αρκούδι-Άτοκος-Βρόμωνας).